بررسی وضعیت تولید علم ایران در نمایه استنادی علوم پس از انقلاب اسلامی (1980-2016) و عملکرد آن در عرصه علم جهانی

هدف: هدف از این پژوهش بررسی وضعیت تولید علم ایران در حوزه علوم طی سال‌ها پس از انقلاب اسلامی و مقایسه آن با وضعیت تولید علم جهان، همچنین تعیین سهم ایران از تولید علم جهان در حوزه علوم و هر یک از رشته‌های زیرمجموعه آن (شاخه‌های 22گانه علوم) در کشور در همین مدت است. روش‌شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی علم‌سنجی است. جامعه مورد پژوهش شامل کلیه تولیدات علمی نمایه‌شدة ایران و جهان در نمایه استنادی علوم (SCI) در سال‌های 2016-1980 بوده است. تعداد کل تولیدات علمی ایران در حوزه علوم طی دوره مورد مطالعه 267626 مدرک و تعداد کل تولیدات علمی جهان در همین مدت به میزان 40297747 مدرک است که به شیوه سرشماری تمامی آنها مورد مطالعه قرار گرفتند.     یافته‌ها: نتایج بررسی شاخص  Yiکه به وضعیت شاخه‌های مختلف علوم در یک کشور می‌پردازد نشان داد که به‌ترتیب شاخه‌های شیمی (با 95.‌‌‌‌16 درصد کل تولید علم ایران)، پزشکی بالینی (با 84.‌‌‌‌14 درصد کل تولید علم ایران)، مهندسی (با 80.‌‌‌‌12 درصد کل تولید علم ایران)، فیزیک (با 7.‌‌‌‌8 درصد کل تولید علم ایران) و علوم مواد (با 20.‌‌‌‌7 درصد کل تولید علم ایران) در بین شاخه‌های 22گانه عملکرد بهتری نسبت به دیگر شاخه‌ها داشته‌اند و این 5 شاخه بیشترین سهم را از تولید علم ایران به خود اختصاص داده‌اند. شاخص Xi که به بررسی وضعیت سهم یک کشور از تولید علم جهان در هر یک از شاخه‌های مختلف علوم می‌پردازد نیز نشان داد که به‌ترتیب شاخه ریاضیات (66.‌‌‌‌0 درصد)، مهندسی (63.‌‌‌‌0 درصد)، شیمی (57.‌‌‌‌0 درصد) و علوم کشاورزی (53.‌‌‌‌0 درصد) بالای 50.‌‌‌‌0 درصد بوده و در سایر حوزه‌ها کمتر از 50.‌‌‌‌0 درصد بوده است. نتایج شاخص فقر علمی (Sx) که برای محاسبه عملکرد نسبی کشورها با توجه به درصد جمعیت آن کشور از کل جمعیت جهان به کار می‌رود نشان داد که در سال‌های 1980-2009 وضعیت ایران در تک‌تک شاخه‌های موضوعی بیست و دوگانه زیر خط فقر علمی (زیر یک درصد) بوده است؛ اما از سال 2009 به بعد به بالای 1 درصد رسیده و درواقع بالای خط فقر علمی قرار گرفته است و حتی در برخی حوزه‌ها به بالای 2 درصد رسیده است. بررسی این شاخص در تمام حوزه‌ها در کشور از سال 1980 -2016 نیز نشان داد که این شاخص از 19.‌‌‌‌1 درصد در سال 2009 به حدود 2 درصد (99.‌‌‌‌1 درصد) در سال 2016 رسیده است. نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد به دلیل ماهیت و مزایای اشتراک‌گذاری داده‌های پژوهشی در تولید علم و توجه جوامع علمی به این پدیده، در آینده‌ای نزدیک شاهد تمایل بیشتر پژوهشگران و جوامع علمی به اشتراک‌گذاری داده‌های پژوهشی در جهان و توجه بیشتر به الزامات فنی، فرهنگی و ساختاری مورد نیاز توسط ذی‌نفعان این حوزه باشیم.